این گورستان در ضلع جنوبی باغ سفارت انگلیس واقع شده و ورود به آن ممنوع است. وقتی برای دیدن گورستان با مسئولان تماس می‌گیریم یک جمله مدام تکرار می‌شود: «نمی‌توانید بدون مجوز وارد شوید.» گورستان 3 در ورودی دارد. در شمالی متصل به باغ سفارت انگلیس است.
دو در جنوبی در خیابان دولت قرار دارد؛ یکی چوبی و دیگری آهنی و سبز رنگ. هر دو در بسته هستند. قفل در چوبی انگار سال‌ها باز نشده است. کنار آن روی پلاکارد طلایی نوشته شده: «TEHRAN WAR CEMETERY». در آهنی برای رفت‌وآمد خدمه و ساکنان آپارتمان کنار گورستان گاهی باز و بسته می‌شود.
از در بزرگ آهنی که وارد گورستان می‌شوید گورستان در وسعتی چند هزار‌مترمربعی، دیوارهای آجری ساده و بنای یادبودی کوچک و گنبدی‌شکل به رنگ فیروزه‌ای با ویژگی‌های معماری ایرانی دارد. روبه‌رو جاده‌ای سنگی قرار دارد. دورتر، صلیب سفید رنگ و بعد از آن شاخه‌های قهوه‌ای درختان در پس‌زمینه‌ای از کوه‌های شمال تهران دیده می‌شود.
سنگ قبرهای سفید میان زمین چمن‌کاری شده به چشم می‌خورند. برخی از سنگ قبرها روی زمین قرار دارند. برخی دیگر ایستاده‌اند. تعداد قبرها تقریباً به 600 عدد می‌رسد. سنگ قبرها متعلق به سربازان متفقین از لهستانی‌ها، بریتانیایی‌ها و آمریکایی‌هاست که در جنگ جهانی کشته شده‌اند.
علاوه بر نظامیان، برخی از دیپلمات‌های انگلیسی و اعضای خانواده آنها هم در گورستان دفن هستند. روی سنگ‌ها اسم، فامیل، تاریخ تولد و وفات متوفیان حک شده است. در دو طرف، بین سنگ قبرها 6 سنگ سفید بزرگ به‌صورت ایستاده و موازی قرار دارند. روی آنها اسم، فامیل، تاریخ تولد و وفات سربازان به زبان انگلیسی آمده است. میان قبرها سنگ سفید بزرگی هست که روی آن تاریخ ساخت گورستان و چگونگی به وجود آمدن آن به انگلیسی حک شده است.
دورتادور سنگ قبرها را درختان بلند چنار با برگ‌های زرد و شاخه‌های خشک پوشانده‌اند. از میان شاخه‌ها صدای کلاغ‌ها به گوش می‌رسد. شاید کسی نتواند باور کند که در یک صبح پرهیاهو در خیابان دولت پشت دیوارهای آجری، گورستانی وجود دارد که پر از سکوت است.
- چرا گورستان یادمان جنگ جهانی؟
در گذشته قلهک دهی خارج از شهر تهران و پر از باغ و زمین‌های کشاورزی بود. زمان قاجار، انگلیسی‌ها سفارتخانه خود را خارج شهر و در ده قلهک بنا کردند.
بعدها وقتی جنگ جهانی اول (1914ـ 1918) و جنگ جهانی دوم (1939ـ 1945) اتفاق افتاد، سفارت انگلیس جنوبی‌ترین قسمت باغ سفارت را به گورستان نظامیان اختصاص داد تا سربازان مسیحی را که در یکی از دو جنگ و برای دفاع از انگلیس در ایران کشته شدند آنجا دفن شوند.
«محمدتقی مختاری» کارشناس تاریخی شهر تهران درباره گورستان یادمان جنگ جهانی می‌گوید: «مسیحیت شاخه‌های متفاوتی مانند ارتدوکس، کاتولیک و پروتستان دارد. با توجه به تفاوت شاخه‌های مسیحیت، مزارهای آنها هم با یکدیگر متفاوت است. قبرستان یادمان جنگ جهانی، گورستان سربازان متفقین است که در جنگ‌های جهانی برای مقابله با دشمنان انگلیس در ایران کشته شدند. به نظر می‌رسد گورستان یادمان جنگ جهانی به علت دور بودن مسافت تهران از قلهک و سکونت مداوم اعضای باغ سفارت انگلیس به وجود آمده است.»وی درباره بنای گورستان می‌گوید: «تمام سنگ قبرهای گورستان نظام هندسی خاصی دارند. گنبدی که در جنوبی‌ترین قسمت گورستان قرار دارد برای یادبود سربازان کشته شده در جنگ بنا شده است. معماری گنبد متأثر از معماری چهارطاقی‌های ایرانی یعنی آتشکده‌های ایران است که به گورستان فضای بومی می‌بخشد.»
- گل‌های سرخ و سپید روی گورها
«مهتاج شریفی» که حدود 80 سال در کوچه‌ای کنار گورستان زندگی می‌کند می‌گوید: «آن زمان در گورستان به روی همه باز بود. روی قبرها گل‌های سرخ و سپید می‌گذاشتند. مردمی که به گورستان می‌آمدند برای سربازان کشته شده دعا می‌خواندند.
گاهی افرادی از سفارت انگلیس به گورستان می‌آمدند. اکثر سربازانی که در گورستان دفن شدند مقامات ارتش بودند. دربانی که در گورستان کار می‌کرد می‌گفت با چشم‌های خود دیده است استخوان برخی از سربازها را با نایلون و پلاک برای دفن به گورستان می‌آوردند.
حالا 50 سال است که دیگر کسی را در گورستان دفن نمی‌کنند. گورستان تغییری نکرده است. فقط مدتی قبل گنبد آن را تعمیر کردند.» «رضا صدقی» از اهالی این محله می‌گوید: «یادم می‌آید حدود 40 سال پیش از بالای پشت‌بام مسجد قلهک گورستان را می‌دیدیم که در روزهای خاص در آن مراسم اجرا می‌کردند.»
نظر شما